انسان اگر بخواهد صرفاً به مدد عقل خود به سمت اصلاح روابط سهگانه خود يعنی رابطه با خود، خدا و مخلوقات برود، در بسياری از جاها متحير خواهد ماند؛ بنابراين بعثت انبياء برای هدايت بشر به سمت كمال مطلوب و رهايی عقل انسان از تحير محقق شده است.
حجتالاسلام والمسلمين محمدتقی سبحانینيا، معاون فرهنگی، ارتباطات و امور بين الملل مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحديث، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، به بيان سخنانی درباره اهداف مبعث حضرت رسول مكرم اسلام(ص) و نكتههايی درباره روايت مشهور نبوی «انّی بعثت لاتمم مكارم الاخلاق» پرداخت.
وی اظهار كرد: انسان سه بُعد و سه حيث دارد؛ حيثيت و بُعد حيوانی، انسانی و الهی؛ و آنچه كه او را از ديگر موجودات متمايز میكند، بُعد انسانی و الهی اوست و داشتن بُعد انسانی و الهی حتی او را از فرشتگان نيز متمايز كرده است. خداوند متعال به انسان عقل (پيغمبر درونی) داد تا بدين واسطه، او را به سمت رفتارهای مطلوب و پسنديده هدايت كند و از مرتبه حيوانيت ارتقاء بخشد.
معاون فرهنگی، ارتباطات و امور بين الملل مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحديث يكی از وجوه مهم اين بُعد انسانی را ارزشهای اخلاقی او برشمرد و ادامه داد: اگر اين ارزشها و رفتارهای اخلاقی را از انسانها بگيرند، آنگاه يك حيوان به تمام معنا و بلكه بدتر از آن خواهند شد؛ آنگونه كه قرآن كريم از آن به «بل هم اضلّ»(اعراف/179) تعبير كرده است.
وی با اشاره به اينكه انسان برای فراتر رفتن از مرحله انسانی و رسيدن به مرتبه قرب الیالله، بايد بُعد اخلاقيش كامل شود، افزود: يكی از منابع شناسايی ارزشهای اخلاقی، عقل انسان است كه او را به سمت خوبی میكشاند و از بدی پرهيز میدهد. از همين روی در روايات فراوانی از وجود مقدس پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت عصمت و طهارت(ع) وارد شده كه جهاد با نفس حيوانی (امّاره) كه مارا به سمت شهوات و تمايلات حيوانی میكشاند، بايد مستمر باشد.
سبحانینيا تشريخح كرد: يعنی اگر ما با عقل خودمان با تمايلات حيوانی مبارزه نكنيم، به سمت حيوانيت خواهيم رفت؛ عقل ما را به سمت كمال هدايت و راهنمايی میكند و انسانها بايد كاری كنند كه عقل نه نفس امّاره بر آنان حاكم شود. برخی از انسانها اختيار خود را به دست نفس امّاره میدهند و موجودی حيوانی میشوند و برخی ديگر اختيار خود را در دست عقل قرار میدهند و اعمالشان عاقلانه و مورد تأييد عقل و عقلاست.
وی در بخش ديگری از سخنان خود با اشاره به فرمايش پيامبر مكرم اسلام(ع) در حديث «انّی بعثت لاتمم مكارم الاخلاق» عنوان كرد: عقل انسان گرچه به سمت مكارم و ارزشهای اخلاقی میرود و هدايت میكند، اما در بسياری از موارد، خصوصاً در موارد جزئیتر، از قدرت تشخيص و انتخاب برخوردار نيست و متحير میماند؛ آنجاست كه شرع مقدس و دين و رسالت به كار انسان میآيد و او را هدايت كرده و در واقع عقل را از تحير نجات میدهد.
عضو هيئت علمی دانشكده علوم حديث خاطرنشان كرد: بنابراين به كمال رساندن مرتبه انسانی وقتی محقق میشود كه رسالت و بعثت انبيای الهی به كمك او بيايد؛ وگرنه انسانها اگر به خود واگذار شوند، حتی اگر از عقل خود نيز تبعيت كنند، آن عقل آنان را تا مرتبهای پيش میبرد و بالاتر از آن، نمیتوانند پيش بروند و كامل شوند و از همين روست كه نيازمند به بعثت انبياء هستند.
اين محقق و پژوهشگر در تشريح اين مطلب گفت: سه نوع رابطه برای انسانها متصور شدهاند؛ رابطه انسان با خود، رابطه با خدا و رابطه با مخلوقات (همنوعان و طبيعت). حال اگر بخواهيم با ارزشهای اخلاقی كه فقط از طريق عقل كمك گرفته شده، به سمت اصلاح روابط انسان در اين سه حوزه برويم، بايد بگوييم كه انسانها نمیتوانند به وسيله عقل خود همه روابط را در اين سه حوزه اصلاح كنند و در بسياری از جاها متحير میمانند.
وی هدف از بعثت را اصلاح روابط سهگانه انسان خواند و با اشاره به آياتی از قرآن كريم ناظر به اين مدعا گفت: در آيه شريفه 25 سوره حديد آمده است: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ به راستى پيامبران خود را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنها كتاب و ترازو را فرود آورديم تا مردم به انصاف و عدالت برخيزند»؛ اين امر ناظر به روابط انسان است و البته عدالت مفهوم عامی دارد و از جمله معانی مهم آن، رفتار عادلانه با همنوعان است و البته میتوان گفت كه اين رفتار هر سه بُعد را شامل میشود؛ يعنی كسی كه عادل باشد، هم رفتار خود را با خداوند متعال، هم با همنوع و هم با مخلوقات اصلاح میكند.
معاون فرهنگی، ارتباطات و امور بين الملل مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحديث با اشاره به آيهای ديگر ناظر به اصلاح روابط انسان به واسطه بعثت انبياء اظهار كرد: در آيه ديگری میفرمايد: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَكِّيهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»(جمعه/2)؛ در اين آيه تصريح میكند كه تعليم حكمت و معارف قرآنی و كتب آسمانی برای حفظ و اصلاح روابط انسان با خدا، خود و همنوعانش است.
سبحانینيا بيان كرد: در آيه 36 سوره نحل نيز میفرمايد «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ؛ و در حقيقت در ميان هر امتى فرستادهاى برانگيختيم تا خدا را بپرستيد و از طاغوت بپرهيزيد»؛ اين آيه نيز به اصلاح رابطه انسان با خدا به واسطه بعثت انبياء صراحت دارد تا اينكه انسان جايگاه و مرتبه خود را بشناسد و بداند كه بنده است و خالقی دارد كه در واقع هستیبخش انسان است؛ او بايد خداوند را تبعيت، اطاعت و بندگی كند و به سراغ طاغوت و خدايان دروغين نرود.
وی با اشاره به اينكه بعثت انبياء برای هدايت بشر به سمت كمال مطلوب انجام شده است، اظهار كرد: كمال مطلوب انسانی اين است كه انسانيت انسان به جنبه الوهيت و به عبارت ديگر به بندگی واقعی برسد و او بتواند جنبه الهی و معنوی خود را ارتقاء بخشد. اگر انسان در حالت بُعد انسانی باقی بماند، مطمئناً به كمال مطلوب نخواهد رسيد؛ چون در بسياری از موارد در حالت تحير باقی خواهد ماند.
عضو هيئت علمی دانشكده علوم حديث بيان كرد: برای مثال ما اكنون از قرون پيشين حكما و فلاسفه غيرمسلمان و غيرموحد را میبينيم كه ديدگاههای اخلاقی و فلسفی متفاوتی دارند. صدها فيلسوف و حكيم غيرالهی نظريات اخلاقی و فلسفی دادهاند كه با هم متفاوت و حتی متعارضند و هيچكدام به سمت واحدی نمیروند و اينگونه نيست كه نظريه همه فلاسفه و حكمای غيرموحد و غير الهی، با يكديگر مطابقت داشته باشد.
وی اضافه كرد: تا زمانی كه دست اينان به دست انبيای الهی داده نشود و تا زمانی كه پيرو مكاتب آسمانی قرار نگيرند، حتی اگر دهها هزار سال ديگر نيز بگذرد، انسان به كمك عقل خود به يك جمعبندی نهايی نخواهد رسيد و انديشمندان با يكديگر در تعارض خواهند بود.
معاون فرهنگی، ارتباطات و امور بين الملل مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحديث خاطرنشان كرد: تنها وقتی انديشمندان میتوانند به وحدت كلمه و يگانگی و ديدگاههای واحد برسند كه عقل خود را با معارف الهی و آسمانی ياری كنند؛ معارف حقهای كه به واسطه بعثت انبيای الهی به دست ما رسيده است.